Pierwotne wierzenia chińskie cz.1

Powracam do cyklu religie świata. Trochę mi to zajęło, ale lepiej późno niż wcale. :) Dzisiaj podzielę się z wami moją wiedzą odnośnie wierzeń, które mnie bardzo inspirują, a będą to wierzenia chińskie. Ze względu na długość, postanowiłam podzielić wpis na dwie części. Na drugą zapraszam już nie długo. Osoby zainteresowane buddyzmem, taoizmem i konfucjanizmem muszą niestety poczekać na osobne wpisy, ten jest bowiem poświęcony wierzeniom pierwotnym starożytnych Chińczyków. Niemniej jednak trudno jest oddzielić te wszystkie systemy filozoficzno-religijne, także o tych trzech systemach też pokrótce wspomnę.

Chiny to fascynujący kraj, obszar trzydziestokrotnie większy od powierzchni Polski, który zamieszkuje prawie 2 miliardy ludzi, co stanowi to niemalże ¼ całej światowej populacji. Kraj o takim obszarze i z taką liczbą mieszkańców, nie może charakteryzować się ujednoliconym systemem wierzeń. Trudno byłoby również narzucić jedną religię tak olbrzymiej społeczności. Oczywiście na początku swego istnienia, państwo chińskie nie posiadało tak dużego terytorium jak w chwili obecnej, również liczba ludności była znacznie mniejsza. Każda prowincja miała swoje tradycje, praktyki religijne czy język. Niemniej jednak kultura chińska jest zwykle uogólniana, znana z rozbudowanej astrologii, konfucjanizmu, taoizmu, buddyzmu, hucznego Nowego Roku, który obchodzony jest na przełomie stycznia i lutego.

Buddyzm

Konfucjanizm

Taoizm

Chiny to kraj, który jako jeden z niewielu, posiada stare kroniki odnotowujące historię kraju od początku jego istnienia. Nie może się pochwalić tak starymi pismami jak chociażby Egipt, ale plasuje się na zdecydowanie wyższym miejscu niż np. Polska (jeśli chodzi o rozwój państwowości, języka, pisma czy myśli filozoficznej). Ilość kronik oraz bardzo bogata kultura powinna ułatwić badaczom religii zgłębianie wiedzy na temat pierwotnych wierzeń Chińczyków. Jednakże olbrzymi obszar tego kraju, znacznie utrudnia opis wierzeń pierwotnych. Początkowo poszukiwałam inspiracji w mitologii, ta jednak jest ściśle powiązana z taoizmem oraz przede wszystkim buddyzmem. Mówiąc o wierzeniach w Chinach, trudno jest pominąć kwestię tych trzech najważniejszych religii. Dlaczego? Otóż w kulturze chińskiej stanowią one w zasadzie jedną całość, co świetnie oddają m.in. przysłowia chińskie takie jak:

„trzy religie w istocie jedną religią”

„tak jak kwiat lotosu, jego liście i owocnia wyrastają ze wspólnego korzenia, tak samo trzy wielkie religie wywodzą się z tego samego źródła”. 

W pewnych momentach w historii Chin, to taoizm był religią narodową, z drugiej strony naukowcy zaznaczają, że konfucjanizm odegrał najważniejszą rolę w życiu Chińczyków. Jak to wygląda obecnie? Jeśli urodzi się dziecko, to ”wyświęcają je” kapłani taoistyczni, obrzędy ślubne odbywają się zgodnie z regułami konfucjanizmu, a pogrzeby buddyzmu. Oczywiście jednym z głównych problemów tych trzech wierzeń jest dokładne określenie ich istoty bycia religią (ale o tym kolejnym razem).

Pomimo tego, że Chińczycy faktycznie prowadzili dość staranne kroniki, ograniczone one był tylko do terenów zajętych przez ówczesne władze, natomiast na terenach mniej ważnych, a które obecnie należą do terytorium Chin, nie spisywano wydarzeń i tradycji, wierzeń, kultury. W niektórych przypadkach można się tylko domyślać, że wyglądało to tak, jak w samym centrum kraju. Trudno jest więc dokładnie określić wierzenia poszczególnych prowincji.

Podejście Chińczyków do religii znacznie różni się od tego, które mają m.in. Polacy. Chińczycy okazują się być znacznie bardziej praktycznym narodem, który nie przywiązuje wagi do ortodoksji religijnej. Nie bierze wszystkiego co podają mu na tacy, lecz po prostu adaptują te kwestie, które wydają się odpowiednie i sprzyjają moralności. Nie przejmowali się zagadnieniami dogmatycznymi i teologicznymi. Liczyła się tylko tak zwana efektywność etyczna, czyli np. dobro rodziny, społeczeństwa i państwa. W związku z tym możliwe jest w Chinach jednoczesne istnienie kilku religii oraz ateizmu. I tak np. z danych z 2008 roku wynika, że ponad 50% społeczeństwa to ateiści lub agnostycy. W chwili obecnej trzy najważniejsze religie (filozofie) przemieszały się, w wyniku czego w Kraju Środka zapanował chaos synkretyczny, zawierający również elementy od dawna obecne w wierzeniach chińczyków.

Jakie?

• od zawsze świat, czyli człowiek i przyroda stanowią jedną całość;
• brak wymiar nadprzyrodzonego;
• wszelkie duchy i bóstwa mają charakter immanentny, czyli nieodzownie związany z naturą;
• w świecie działają dwie siły energetyczne dodatni Jang i ujemny Ing. Czyli dwa przeciwstawne elementy równocześnie stanowiące całość.

         Jang – niebo, mężczyzna, aktywność, dominacja, twardość, czystość, jasność
                       In – ziemia, kobieta, bierność, uległość i wiele innych. 

Już w 8 stuleciu p.n.e. czyli zanim wykształcił się taoizm czy konfucjanizm, walka tych dwóch pierwiastków uważana była za źródło wszelkich zmian na świecie. Wiara w Jang i In bardzo wpłynęła na życie Chińczyków, od zarania dziejów wierzą oni, że ich ruchy i zmiany wynikają ze sprzeczności, że wszystkie działania, zmiany prowadzą do równowagi. Należy więc unikać przesady, zachować umiar i cierpliwość.  

Skoro jesteśmy przy In i Jang, należy poruszyć kolejną ważna kwestię, a w zasadzie dzieło, czyli Yijing – Księgę przemian. Dla Chińczyków jest czymś więcej niż Iliadą dla Greków, jest w zasadzie jak Biblia dla Chrześcijan. Yijing – to najstarsza księga mądrości Chińczyków. Do dziś stanowi swego rodzaju przewodnik w życiu codziennym, służy jako księga wróżbiarska, księga porad. Jest głównym odniesieniem i wyznacznikiem podejścia do życia i moralności Chińczyków niezależnie od wiary czy przekonań. Księga ta, jest również podstawą dla taoizmu i konfucjanizmu. Księga była i jest używana do wróżb, które w starożytnych Chinach pełniły wyjątkową rolę m.in. przy sprawowaniu władzy, organizowaniu ceremonii, wypraw wojennych itd.

W Chinach nie było nigdy Boga samego w sobie, jednakże w przedhistorycznych Chinach miało istnieć pojęcie Boga osobowego - Pana na Wysokości, czyli Szang Ti  - co oznaczało wolę ogółu duchów zmarłych przodków, a pojęcie to było według źródeł popularne przed XI wiekiem p.n.e., Szang Di czy Ti był nie tylko Bogiem, ale również założycielem dynastii Szang, królowie tej dynastii byli równocześnie szamanami, którzy posiadali szczególną władzę magiczną. Inne źródła podają natomiast, że Szang Di to wszyscy przodkowie władcy. Porozumiewali się oni ze światem duchów, a taniec i różnego rodzaju praktyki wróżbiarskie służyły królowi do sondowania woli przodków, pytania kierowano zwłaszcza do założyciela dynastii a zarazem Boga. Natomiast w późniejszym okresie, gdy władzę przejęła kolejna dynastia, pojęcie to uległo zmianie, a ten sposób powstał nieosobowy Bóg – Tien co oznacza niebo, który panował nad porządkiem świata, a z woli nieba panował Cesarz, który był jego synem. Ten swoisty kult nieba rozpowszechniony był na całym terytorium Chin jak również w chińskich prowincjach. Oczywiście nie należy kojarzyć Nieba z nieboskłonem samym w sobie, Bóg był bezosobowy, był materią, którą jakoś próbowano wytłumaczyć. Jednakże w początkowych latach panowania nowej dynastii, stara władza i ich wierzenia nadal miały swoich zwolenników, w związku z tym jak zaznacza Federico Avanzini w książce „Religie Chin”, utrzymanie jednocześnie dwóch różnych przekonań było nie możliwe, dlatego utożsamiana Szang Ti z Tien. Władca był synem niema czyli Tien Zi i jego prawowitym reprezentantem na ziemi. Ale pozyskanie władzy nie było tak oczywiste. Równie szybko można było stracić ten tytuł, co go zyskać. Działo się tak, gdy na przykład władca był niegodny. W wyniku takich zasad, władza królewska nie była dziedziczona, a funkcję szamana przejął – fangshi, który od tej pory odpowiadał za wróżby i egzorcyzmy. Innymi bóstwami czczonymi niegdyś w Chinach, obok nieba oczywiście było słońce, księżyc i gwiazdy. Kolejne bóstwo to sama ziemia, góry, rzeki, gleba i ziarno, jak również wszystkie zjawiska typu powodzie, susze, trzęsienia ziemi. Kolejne bóstwa to wiatr i deszcz, ciepło i zimno, pioruny i błyskawice, cztery pory roku i cztery strony świata. Również należało czcić bóstwo „domu, a w zasadzie pięć jego elementów, czyli bramę, drzwi, mur, ognisko domowe czy dziedziniec. 

Chiński znak na niebo

Obok kultu nieba dużą rolę odgrywały praktyki animistyczne, w zwierzętach, roślinach, rzekach, górach i innych zjawiskach czy rzeczach dostrzegano siły duchowe, które należało przekupić ofiarami lub zabezpieczyć się przed nimi magią oczywiście. 

Najpopularniejszym kultem obecnym w Chinach był kult smoka, który jest bóstwem i symbolem szczęścia. Z drugiej strony obawiano się złowieszczych lisów. Które według legend potrafiły zmienić się w człowieka i mogły wyrządzić ludziom wiele szkód. Wiara w złą naturę lisa ukazuje nam jak bardzo Chińczycy wierzyli w zabobony i przesądy. Jak wcześniej wspomniałam w pewnych zjawiskach lub zwierzętach widziano złe duchy przeciwko którym stosowano magię. Oprócz zaklęć czy przekupienia ducha stosowano pewien kręty zabieg. Linia prosta miała ułatwić duchom dojście, dlatego też budowano kręte drogi, a dachy domów wyginano na krajach. W ten sposób istota charakterystycznych chińskich dachów została wyjaśniona. 

Równie popularne były amulety, które do dziś towarzyszą Chińczykom. Wieszają je na drzwiach domów, aby duchy nie mogły się do nich przedostać. Duchy obecne we wszystkim co żyje, czy duchy przodków musiały być uzupełniane przez demony, czyli te duchy, które należało przekupić lub ich unikać. Demony istniały lokalnie lub na terenie całego kraju, analizując kulturę i tradycję innych krajów Azji, szczególnie Azji Południowo-Wschodniej możemy zauważyć ich przekazy ustne i liczne tradycje, opowiadania pełne są różnego rodzaju duchów prześladujących ludzi, lub takich, które im pomagają.

Talizman ze znakiem na miłość

Talizman z monet

Wiara w duchy nieodzownie łączy się z kultem przodków czyli manizmem. Animizm popularny był wśród prostej ludności, natomiast manizm przeważał w śród bogatszych rodów, które przywiązywały dużą wagę do kultu przodków budując między innymi charakterystyczne chińskie świątynie przydomowe. Oczywiście ludzie biedniejsi również oddawali cześć swoim przodkom, ograniczając się jednak tylko i wyłącznie do małych ołtarzyków w domu. Chińczycy poświęcali dużą uwagę na cześć składaną przodkom, liczne nabożeństwa wykonywane zwykle przez przywódców rodów, naczelników gmin, prowincji czy samego cesarza. Takie nabożeństwa nie było wykonywane przez kapłana, ponieważ w Chinach nigdy nie wykształcił się stan kapłański. Oczywiście zmarłym oddawano nie tylko cześć, pełnili oni bardzo ważną rolę, w życiu codziennym. Np. przed podjęciem ważnej decyzji należało skonsultować się z duchami przodków.

Pomimo tego, że animizm i manizm czyli wiara w duchy jest podstawą wierzeń chińskich, sama koncepcja duszy nieśmiertelnej i zmartwychwstania ciała była w Chinach nieznana. Życie pozagrobowe jest niejako trwaniem zmarłego w dwojaki sposób. Może to być rozwój biologiczny jego potomstwa czy też pamięć żyjących pokoleń. Czyli człowiek umiera cały, przestaje istnieć, a za razem ciągle żyje w genach i pamięci przodków.

c.d.n.