Rozwój pisma w Tajlandii

Dawno dawno temu bóg poinformował ludzi, że chce im podarować pismo. Wszyscy pośpiesznie ruszyli, aby uzyskać system pisma. Tajowie byli bardzo powolni i gdy przyszli na miejsce, wszystkie alfabety, ideogramy itd. zostały rozdane. Bóg nie wiedział, co zrobić, ale nagle zobaczył koszyk groszku. Wziął garść groszku, rzucił na ziemię i powiedział: „Nie mam już żadnego pisma dla Was, weźcie ten groszek i stwórzcie własne pismo”. I tak Tajowie, jak również Laotańczycy i wszystkie ludy tajskie zaczęły tworzyć własne systemy pisma z groszku i chociaż mi bardziej przypominają ślimaczki, tajskie znaczki coś z groszku mają. Jest to przypowieść popularna wśród ludów Azji Południowo-Wschodniej. Według tej samej przypowieści ludy takie jak Meo i Puoc były jeszcze wolniejsze i dlatego nie mają własnego systemu pisma. Można się domyśleć, że Chińczycy byli zdecydowanie najszybsi.

Pierwsze wzmianki o Syjamie

Chociaż archeologowie potwierdzają istnienie homo sapiens na terenach obecnej Tajlandii już 30 tysięcy lat temu, to nie można tutaj mówić bezpośrednio o Tajach. Tak naprawdę początki państwa tajskiego wiążą się z migracją Tajów z terenów obecnych Chin od X do XII wieku, w tym też okresie miało kształtować się pismo tajskie. Pierwsze wzmianki o Syjamie pochodzą z kambodżańskiej świątyni buddyjskiej, gdzie na ścianach znajduje się napis Syjam. Początki państwa tajskiego, czyli dawnego Syjamu sięgają XII wieku, a pierwsze pismo tajskie datowane jest na rok 1283. Pojawia się jednak pytanie, czy w przeszłości, z racji tego, że Tajowie pochodzą z terenów dzisiejszych Chin, nie używano innego pisma? Niestety w historii Tajlandii brakuje kronik, które np. w Chinach stanowią podstawę badania języka. Wielu naukowców zakłada, że Tajowie do 1283 roku byli bez piśmienni. Początkowo zamieszkiwali tereny dzisiejszych Chin, głównie obecną prowincję Yunan. W wyniku migracji, która zaczęła się w X w n.e. Zajęli tereny obecnej Tajlandii tworząc pierwsze miasto Ajuthaja. W związku z tym, że wcześniej zamieszkiwali tereny Chin, naukowcy twierdzą, że posługiwali się pismem chińskim, nie mniej brakuje źródeł opisujących sposób użycia znaków, ich odczytywanie. Inna teoria zakłada, że stosowali oni system pisma oparty na znakach chińskich i tutaj po raz kolejny pojawia się problem – brak źródeł. Dlatego też większość tajskich naukowców twierdzi, że pismo z okresu Sukhothai (1238 do 1438 roku) to pierwszy system pisma służący do zapisu języka tajskiego. Jednocześnie archeolodzy znaleźli starożytne inskrypcje m.in. w Ohra Prathom Chedi pochodzącej z 657 r n.e. oraz w Lopburi Province datowane na 757 rok. Najprawdopodobniej system pisma znaleziony w tych miejscach, to starożytny zapis Mon. Zakłada się, że antyczny alfabet Mon był pierwszym systemem pisma Tajów. I chociaż uważa się, że Tajowie przybyli na obecne tereny około 10 w n.e., Najprawdopodobniej dużo wcześniej zaczęli migrować z terenów chińskich. Niestety wszystkie teorie odnośnie do starożytnego pisma tajskiego są bardzo ogólne, trudno jest znaleźć rzetelne informacje na ten temat. Przede wszystkim problemem jest migracja Tajów, jej dokładne umiejscowienie w czasie, oraz fakt, że język tajski poddany był tak różnym wpływom, że trudno jest opisać całą jego historię. W efekcie dokładny i rzetelny opis języka proto-thai jest wręcz niemożliwy. Początkowo język Tajów podlegał wpływom chińskim, następnie po utworzeniu miasta Ajuthaja na rozwój tajskiego duży wpływ miały języki Mon-Khmer w szczególności khmerski, ale również buddyzm, a co za tym idzie sanskryt i język pali. Sam język tajski wywodzi się z grupy języków Tai-Kadai, czyli języków dajskich niegdyś wliczanych do rodziny języków sino-tybetańskich, języki dajskie występują również na terenie Indii, skąd wywodzi się pismo tajskie, ale czy na pewno bezpośrednio z Indii?

Czym jest abugida?

Pismo tajskie to abugida, czyli pismo alfabetyczno-sylabiczne, w którym jedna litera reprezentuje zasadniczą sylabę z tzw. Samogłoską domyślną, która zwykle jest naturalna. W tajskim samogłoską domyślną jest ‘o’ lub ‘a’, z naciskiem na ‘o’. Uważa się, że sylaby z samogłoską ‘a’ pochodzą z sanskrytu. Należy jednak zwrócić uwagę, że alfabet sylabiczny, to nie sylabariusz, którym jest np. japońska hiragana czy katakana, nie jest to też abdżadu, czyli pismo spółgłoskowe np. arabskie i hebrajskie.

Abugida

Obecnie około połowa systemów pisma na świecie, to abugidy, a za ich ojczyznę uważa się Indie, gdzie używa się wiele różnych systemów pisma, które najczęściej wywodzą się ze starożytnego pisma brahmi. Wyróżnia się 3 abugidy, indyjskie, etiopskie oraz kanadyjskie. Oczywiście pismo tajskie wywodzi się z abugidy indyjskiej, którą dzielimy kolejno na gałąź północną (bengalskie i tybetańskie) oraz południową (tamilskie oraz tajskie).

Sylabariusz japoński - hiragana

Pochodzenie pisma tajskiego

Tajskie pismo zwane อักษรไทย - àksǒn thai według części naukowców powstało na bazie pisma brahmi, ale jak się okazało niebezpośrednio z Brahmi, chociaż wciąż wielu naukowców broni tej tezy. Niemniej jednak coraz częściej pojawiają się, że najprawdopodobniej powstało na postawie pisma khmerskiego, które oczywiście wywodzi się z pisma brahmi, a więc pozostajemy w tym samym kręgu.

Pierwsza wersja pisma tajskiego

Pierwsze pismo tajskie nazwane zostało oczywiście Sukhothai i powstało w 1283, a jego twórcą miał być ówczesny król Pho Khun Ram Khamhaeng. Oczywiście trzeba pamiętać, że przypisuje się mu autorstwo, ale w przypadku Tajlandii, gdzie król przyrównywany jest do bóstwa, należy raczej zakładać, że pismo stworzyli specjaliści, a król się pod tym podpisał. Pismo okresu Sukhothai było po prostu uproszczoną wersją pisma khmerskiego. Brakowało takich znaków, jak:

Proces tworzenia pisma był prosty. Znak reprezentujący dany dźwięk w języku khmerskim modyfikowano i stosowano do zapisu dźwięku w języku tajskim. Jeśli w khmerskim brakowało odpowiednika danego dźwięku w języku tajskim, dobierano inny znak reprezentujący podobny dźwięk. 

Porównanie pisma tajskiego z innymi systemami

Ile jest znaków a ile spółgłosek?

Teoretycznie znaki odpowiadają ilości spółgłosek występujących w języku tajskim. Ale czy tak jest naprawdę? We wszystkich książkach do nauki języka tajskiego pojawia się informacja, że w tym języku wyróżnia się 44 spółgłoski. Początkowo faktycznie w języku tajskim wyróżniano mniej więcej taką liczbę spółgłosek, ale wyniku zmian, jakie zaszły w fonetyce, w chwili obecnej nie ma różnicy między jednym kh a drugim kh, litery alfabetu jednak pozostały i dlatego w książkach mamy informację o 44 różnych spółgłoskach. W rzeczywistości mamy 44 znaki przedstawiające spółgłoski. W tajskim jest 21 spółgłosek początkowych reprezentowanych przez 44 znaki oraz 6 spółgłosek końcowych zapisywanych przez 36 znaki. Pozostaje, więc pytanie, dlaczego Tajowie nie wyeliminowali niepotrzebnych znaków, skoro wymowa obu spółgłosek jest identyczna. Oczywiście wszystko skupia się na ortografii języka. Według pierwotnych założeń taka ilość spółgłosek miała na celu ułatwienie czytania znaków i dopasowywanie do niego tonu, ale teraz aż się prosi o zmianę.

Pierwszy system pisma był używany do 1357 roku, gdy nowy król poddał go modyfikacji. Kolejna ważna data w historii rozwoju pisma tajskiego to rok 1680 i Somdet Phra Narai Mahara, król Ajuthaji, zapoczątkował on użycie pisma King Nari, które z niewielkimi zmianami stosowane jest do chwili obecnej.

Transkrypcja pisma tajskiego

Proces transkrypcji języka tajskiego oficjalnie zaczął się w 1913 roku. Wtedy powstał System Króla Ramy VI – transkrypcja pisma tajskiego na alfabet łaciński na podstawie transkrypcji pali i sanskrytu. Niestety słowa zapisane w tym systemie mogą być źle wymawiane. Rok 1939 przyniósł pierwszy system Instytutu Królewskiego oprócz ekwiwalentu odpowiadającemu każdej zgłosce zastosowano również znaki diakrytyczne. Drugi System z 1968 to była adaptacja generalnego systemu zapisu nazw geograficznych. Ten generalny system miał swoje wady. Gdyż brakowało znaków diakrytycznych w związku z tym wymowa danego wyrazu była tylko możliwa, gdy obok znajdował się wyraz zapisany alfabetem tajskim, co nie było idealnym rozwiązaniem dla obcokrajowców. Np. południe” (ใต้- “tai”) “umrzeć” (ตาย - “tai”). W 1990 roku Instytut Królewski opracował ostateczny system transkrypcji tajskiego. Niemniej jednak w zagranicznych publikacjach można znaleźć wiele różnych wersji tej transkrypcji.

Inne pisma tajskie

Tajlandia to olbrzymi kraj, wiele dialektów, często tak różnych, że nawet Tajom trudno jest się porozumieć między sobą i w efekcie jeden system pisma nie jest używany przez wszystkie mniejszości. Niemniej jednak od roku 1871, gdy proklamowano ustawę odnośnie do szkolnictwa, pismo tajskie jest jednym oficjalnym system pisma w Tajlandii. I tak: Język Tai Dam również nazywany czarnym tajskim jest używany przez grupę etniczną zamieszkującą m.in. Wietnam, Laos oraz Chiny i oczywiście Tajlandię. Język ten podobny jest do tajskiego oraz laotańskiego, ale nie wystarczająco, żeby przedstawiciele tej grupy etnicznej zrozumieli wypowiedź Tajów czy Laotańczyków. Jednocześnie ma własny system pisma nazywany Tai Viet, który zawiera 31 spółgłosek oraz 14 samogłosek.

Językiem Isan posługują się ludzie zamieszkujący oczywiście Region Isan, część północą Tajlandii, to również grupa etniczna w Laosie. Do zapisu tego języka oprócz standardowego systemu pisma używa się pisma Tai Noy lub alfabetu laotańskiego. Uważa się, że to właśnie ta grupa etniczna wykształciła pierwsze pismo laotańskie. Tai Noi – utworzone na podstawie drugiego w historii pisma tajskiego, najprawdopodobniej w roku 1510. Do 1871 roku służyło do zapisu dialektu północnego, jednak nowa ustawa zmieniła jego status. Pismo Tai Noi powstało na podstawie pisma króla Li Thai.

Północny język tajski zwany Lanna, to kolejny z języków tajskich z własnym pismem. Tai Tham lub Lanna Script albo Tua Muang. Oprócz języka północnego inaczej Kham Mueang używa się go również do zapisu języka Tai Lu i Khun. Północy język tajski ma 6 tonów, przez co trudniej jest go zapisywać tajskim alfabetem (tajski ma 5)

New Tai Lue alphabeth, czyli nowy alfabet Tai Lue używany do zapisu wcześniej wspomnianego języka Tai Lu, został wynaleziony w Chinach zaledwie 63 lata temu, jest oparty na tradycyjnym Tai Lue, czyli Tai Tham.

New Tai Lue

Powracając na chwilę do Chin. Jak już wspomniałam brakuje źródeł mówiących o proto-piśmie tajskim. Pozostają tylko spekulacje. No to pospekulujmy, faktem świadczącym o użyciu pisma chińskiego przez Tajów może być to, że grupa etniczna Zhuang zamieszkująca prowincję Yunan, której język należy do grupy języków tajskich, czyli jest spokrewniony z językiem tajskim, zapisywany był kiedyś znakami chińskimi, a dokładniej pismem ideograficznym nazywanym sawndip. Obecnie do zapisywania tego języka używa się alfabetu powstałego na bazie alfabetu łacińskiego i cyrylicy. Taki istotny fakt świadczyć może o tym, że Tajowie przed migracją również używali pisma sawndip.

Sawndip

Jeśli chodzi o liczby, to w każdym z systemów pisma, które mają wspólne korzenie z językiem tajskim, liczby są bardzo podobne. I chociaż dla ułatwienia życia obcokrajowcom stosuje się liczby arabskie, liczby zapisane po tajsku są bardzo ważne.

Zapraszam do przeczytania artykułów o zaimkach osobowych, liczebnikach, przydatnych zwrotach, samogłoskach.

Interesuje Cię kurs tajskiego? Sprawdź moja ofertę na stronie WordPassion. Na Instagramie i Facebooku dzielę się swoją wiedzą na codzień. Zapraszam!

BIBLIOGRAFIA:

1. Bauer, Robert S. 1998. "The Chinese-based Writing System of the Zhuang Language." In The International Conference on Tai Studies, edited by Somsonge Burusphat. Bangkok, Thailand, 323-340. Institute of Language and Culture for Rural Development, Mahidol University.
2. Bradley, David. 1996. "Language Policy and the Typology of Scripts." In The Fourth International Symposium on Language and Linguistics, Thailand, 1845-1856. Institute of Language and Culture for Rural Development, Mahidol University.
3. Cuong, Cam. 1992. "Studying of Vietnamese Thai's Script: Its Comparison with the Script of Thailand." In The Third International Symposium on Language and Linguistics, Bangkok, Thailand, 614-627. Chulalongkorn University.
4. Diller, Anthony V.N. 1988. "Tai Scripts and Proto-Tai: the Case of Palatal Continuants." In The International Symposium on Language and Linguistics, edited by Cholticha Bamroongraks et al.. Bangkok, Thailand, 228-247. Thammasat University.
5. Enfield, N.J. and Grant Evans. 1998. "Transcription As Standardisation: the Problem of Tai Languges." In The International Conference on Tai Studies, edited by Somsonge Burusphat. Bangkok, Thailand, 201-212. Institute of Language and Culture for Rural Development, Mahidol University.
6. Nantana Danvivathana. The Thai Writing System,. PhD thesis, 1981.
7. Nitaya Kanchanawan,Romanization, Transliteration and Transcription for the Globalization of the Thai Language, 2006.
8. Ronnakiat, Nantana. 1992. "Evidence of the Thai Noi Alphabet Found in Inscriptions." In The Third International Symposium on Language and Linguistics, Bangkok, Thailand, 1326-1334. Chulalongkorn University.