"Ty" w języku japońskim - Anata czy Kimi?

Jednymi z pierwszych słów, które poznajemy, gdy zaczynamy naukę języka, są zaimki osobowe. Szczególnie przydatny jest zaimek „Ty”. W końcu uczymy się języka, by móc się komunikować z jego użytkownikami. W jaki sposób można rozmawiać, jeśli nie wiemy, jak zwracać się do naszego rozmówcy? W języku japońskim zaimek „Ty” występuje nawet w kilku wersjach! Okazuje się jednak, że to nie wystarczy. Jak zatem zwracać się do Japończyka? Tego dowiesz się z poniższego tekstu.

Photo by Takashi Watanabe on Unsplash

„Ty” po japońsku

W języku japońskim istnieje kilka słów o znaczeniu „Ty”. W podręcznikach i materiałach do nauki najczęściej spotkamy się ze słowem あなた — anata, zwykle zapisywanym hiraganą, choć można je zapisać także znakami: 貴方(nie jest to popularny zapis). Anata jest uznawany za  neutralny spośród zaimków drugiej osoby. Spotkamy się z nim na przykład w tekstach skierowanych do szerszej publiczności, a nie konkretnej osoby - w reklamach. Nie jest to jednak zaimek uniwersalny. Użycie go w bezpośredniej rozmowie, zwłaszcza wobec osoby starszej lub usytuowanej wyżej w hierarchii (przełożony, nauczyciel) uznanaje się za obraźliwe. Anata użyte przez kobietę wobec partnera wyraża bliski stosunek i może być przetłumaczone jako „kochanie”. W oficjalnych sytuacjach lepiej go unikać, by nie spowodować nieporozumień i nikogo nie urazić.

• あなたは医者ですか。Anata wa isha desuka? — Czy Ty jesteś lekarzem?
• あなた、何か食べたい？Anata, nanika tabetai? — Kochanie, chcesz coś zjeść?

Czy 'kimi' znaczy to samo co 'anata'?

Kolejny zaimek drugiej osoby to kimi, zapisywany znakiem: 君 lub hiraganą: きみ. Kimi jest mniej formalne niż anata. Zwykle jest używane przez mężczyzn w stosunku do osób niżej postawionych, na przykład starszego przełożonego wobec młodego pracownika. Może być też użyte przez chłopaka wobec partnerki, nie jest jednak używane przez kobiety. Kimi często jest też używane w celach poetyckich, na przykład w piosenkach lub tytułach.

• 君の名は Kimi no na wa — Twoje imię. (tytuł filmu animowanego i mangi)

Nie są to jedyne „Ty” po japońsku. Fani mangi i anime na pewno zetknęli się z omae — お前 (おまえ), bardzo męskim, bezpośrednim, często używanym w połączeniu z wulgarnym językiem, czy też z kisama — 貴様 (きさま), używanym (praktycznie tylko w anime) jako wyjątkowo wulgarne przekleństwo. Warto tutaj dodać, że postrzeganie tych zaimków i ich sposób użycia zależy też od czynnika regionalnego. W Japonii nie brakuje dialektów, które różnią się od siebie na wielu płaszczyznach. To, co w języku oficjalnym uchodzi za wulgarne, w innym dialekcie będzie standardem. 

Kursy japońskiego dla dzieci i dorosłych - www.kursjaponskiego.com.pl

Jak się zwracać do Japończyka? — pominięcie zaimka

Jak widać, żadne z powyższych „Ty” nie jest tak uniwersalne, jak choćby angielskie you. Nawet najprostsze anata jest rzadko używane, chociaż większość podręczników do nauki będzie nas nakierowywało na używanie tego zaimka na równi z angielskim you. Jak zatem zwracać się do Japończyków bez użycia zaimków?

Jeśli nie możemy użyć zaimka, zupełnie naturalnym dla Japończyka wyjściem będzie po prostu go nie użyć. Japończycy w naturalny sposób pomijają zaimki w zdaniu tak często, że po pewnym czasie można zapomnieć o ich istnieniu. W języku polskim także często stosujemy konstrukcję zdania bez podmiotu. „Idę do sklepu” brzmi dla nas naturalniej niż „Ja idę do sklepu”, "Jak się masz" zamiast "Jak Ty się masz". Dokładnie tak samo będziemy pomijać osobę, zwracając się do kogoś po japońsku. 

I tak zamiast:

• あなたはラーメンが好きですか。Anata wa rāmen ga suki desuka? — Czy Ty lubisz ramen?

Mówimy:

• ラーメンが好きですか。Rāmen ga suki desuka? — Czy lubisz ramen?

Sam fakt, że zadaję to pytanie drugiej osobie, jasno wskazuje, że pytam o preferencje rozmówcy. W końcu dziwne by było, gdybym zapytała kogoś, czy to ja lubię ramen. 

Photo by Anh Vy on Unsplash

Zwrot do Japończyka w trzeciej osobie

Najłatwiej , zwracając się do Japończyka, pomijać zaimki osobowe. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy jest to niemożliwe? Na przykład, gdy stoimy w kilkuosobowej grupie i chcemy, by konkretna osoba odpowiedziała na pytanie? Możemy do niej używając nazwiska, imienia albo tytułu, funkcji danej osoby. Przy czym zwykle używa się nazwisk, a nie imion, nawet wobec znajomych z pracy, czy kolegów z klasy. Imienia używają tylko bliscy przyjaciele, dlatego warto najpierw upewnić się, czy naszemu rozmówcy będzie odpowiadać tak poufała forma. 

• 田中さんは日本人ですか。 Tanaka-san wa Nihonjin desuka? — Czy pan Tanaka jest Japończykiem? ALBO Panie Tanaka, czy jest Pan Japończykiem?

Powyższe zdanie może paść zarówno w rozmowie dwóch osób na temat pana Tanaki, jak i może być zwrotem bezpośrednio do pana Tanaki w rozmowie z nim.

Zwracając się do kogoś w trzeciej osobie, zamiast nazwiska możemy użyć tytułu lub funkcji danej osoby. Często spotykane zwroty to:

• sempai — 先輩 (せんぱい): starszy stażem kolega, zarówno w szkole, jak i w pracy; 
• sensei — 先生 (せんせい): nauczyciel, używane także wobec lekarzy, prawników itd.;
• shachō — 社長 (しゃちょう): szef, prezes firmy;
• słowa oznaczające członków rodziny itp.

先輩は外国へ行きますか。Sempai wa gaikoku e ikimasuka? — Czy (starszy) kolega jedzie za granicę? (zwrot do kolegi ALBO pytanie o kolegę)

San, kun, chan — końcówki grzecznościowe

Do nazwiska lub imienia należy dodać zwrot grzecznościowy (honoryfikator). Zwroty te występują w formie przyrostka. Pominięcie tego elementu jest zarezerwowane tylko dla bardzo bliskich przyjaciół (oraz w języku grzecznościowym keigo, w celu uskromnienia, uniżenia danej osoby, ale to temat na osobny artykuł). Najczęściej używane honoryfikatory to:

• san — さん: pan/pani, bardzo uniwersalny, grzeczny zwrot wobec kolegów, osób nieznajomych itp., dodawany także do zawodów, np. pan dworcowy (ekiin-san 駅員さん);
• sama — 様 (さま): pan/pani, bardzo formalny, używany na przykład wobec klientów; 
• kun — くん: kolega, używane wobec chłopców i młodych mężczyzn, często wobec osób młodszych/ niższych stażem lub bliskich;
• chan — ちゃん: stosowany wobec dzieci, zdrobniale wobec dziewcząt i kobiet, bliskich przyjaciół, zwierząt;
• shi — 氏 (し): przyrostek dodawany do nazwisk w oficjalnych tekstach, np. w gazetach.

W języku japońskim, choć mamy kilka różnych zaimków drugiej osoby, żaden z nich nie jest całkowicie uniwersalny. W kulturze wysokiego kontekstu, jaką jest kultura japońska, niedopowiedzenia funkcjonują w dużo większym stopniu niż na Zachodzie. Nic dziwnego, że bezpośredni zwrot na „Ty” do drugiej osoby może być postrzegany jako nieuprzejmy i często się go unika. Na szczęście Japończycy wypracowali w swoim języku wiele innych sposobów na zwrócenie się do drugiej osoby bez konieczności użycia zaimków.

Współautorką tekstu jest Anna Chojnacka, studentka Japonistyki, UW