Wietnamski Nowy Rok – jak świętuje się Tết w Wietnamie?

Wietnamski Nowy Rok, czyli Tết jest najważniejszym dla Wietnamczyków świętem. Tết Nguyên Đán świętowany jest pierwszego dnia pierwszego miesiąca księżycowego, który wypada pomiędzy 20 stycznia a 20 lutego. W 2021 roku był to 12 lutego. Oficjalna celebracja trwa trzy dni (wolne od pracy), jednak wszystkie uroczystości trwają zazwyczaj około tygodnia, firmy i szkoły też często mają dłuższe wolne, bo to czas powrotu w rodzinne strony. Oczywiście Wietnamczycy obchodzą też Nowy Rok z 31 grudnia na 1 stycznia, ale bardziej symbolicznie niż hucznie, jak w Europie. Nadejście Nowego Roku kalendarza księżycowego to także początek wiosny, więc alternatywną nazwą jest Festiwal Wiosny.

Przygotowania na nadejście Nowego Roku 

Zanim rozpocznie się świętowanie, Wietnamczycy przygotowują się na nadejście Nowego Roku. Oprócz sprzątania swoich domów ważnymi rytuałami są duchowe oczyszczenie, darowanie win i poproszenie o przebaczenie. W dzień poprzedzający Tết odbywają się tańce smoka, a wieczorem ludzie spotykają się przy ogniskach, świętując przez całą noc – jest to swego rodzaju „Sylwester”. Przed północą Wietnamczycy zbierają się przed ołtarzem domowym, gdzie składają ofiary i palą kadzidła. O północy w świątyniach biją dzwony i rozpoczynają się uroczyste parady, nie brakuje fajerwerków i bicia w bębny, które mają odpędzić złe duchy (wierzy się, że w Tết duchy przodków odwiedzają swoje rodziny na Ziemi, a granica między światem duchowym i cielesnym jest tak cienka, że złe duchy też mają okazję się przedostać, przynosząc ze sobą zły omen na Nowy Rok). Kolorem dominującym w dekoracjach ulic i domów jest czerwony, mający odgonić złe demony i uchronić przed nimi nadchodzący rok. Bardzo istotnym elementem jest przygotowanie domu – przed nadejściem nowego roku trzeba go dokładnie oczyścić, a w sam Tết nie można sprzątać, aby nie wypędzić dobrych duchów.

Obraz Quang Nguyen vinh z Pixabay

Świąteczna kolacja - co Wietnamczycy jedzą w czasie Tết'u

Bardzo ważnym etapem świętowania jest kolacja, zawierająca tradycyjne potrawy, takie jak bánh chưng, bánh tét, bánh giầy, canh khổ qua, canh măng, giò, thịt kho hột vịt, xôi, kẹo dừa, kẹo mè xửng i wiele innych. Bánh chưng to lepki ryż z mięsem, a także fasolą owinięty w liść bananowca. To danie ma formę kwadratu i ma symbolizować ziemię, bánh tét ma reprezentować księżyc (drugie danie jest charakterystyczne dla południa). Obie potrawy przygotowuje się na kilka dni przed Tết’em, bo samo gotowanie to przynajmniej 12 h, zwykle 24 h. Bánh giầy to ciastko ryżowe mające przedstawiać niebo. Wieczerza jest bardzo wystawna, a przygotowane dania mają wystarczyć na trzy dni świętowania (jaki Nowy Rok, taki cały rok, więc gotowanie, sprzątanie, praca i inne czynności nie są wskazane). Domownicy składają sobie życzenia, a dorośli wręczają dzieciom drobne monety, zapakowane w czerwone woreczki z czerwoną kokardą, mające przynieść im szczęście. 

Obraz Nha Hoang z Pixabay 

Legenda o bánh chưng i bánh giầy

Legenda wietnamska głosi, że szósty król dynastii Hùng, który miał 18 synów nie mógł zdecydować, który z nich będzie jego następcą. Postanowił przeprowadzić konkurs. Powiedział synom, że mają rok na przygotowanie dania, które go zachwyci. Ten, który wygra, zostanie królem. Najmłodszy książę o imieniu Lang Liêu, który jednocześnie był najbiedniejszym synem króla Hùng, a którego matka była chora, nie mógł wyruszyć w podróż i tym samym nie był w stanie odnajdywać luksusowych składników, jak jego bracia. Prowadził skromne życie i postanowił pozostać na miejscu, aby z lokalnych składników stworzyć danie dla ojca. Tuż przed wyznaczonym przez ojca terminem miał nawiedzić go bóg, który podał mu przepis na dwa dania – jedno reprezentujące niebo, a drugie ziemię. Bóg powiedział mu, że to ryż jest najważniejszy dla Wietnamczyków i z niego ma przygotować danie. Tak powstał bánh chưng - kwadratowe ciasto symbolizujące ziemię, a także bánh giầy - białe ciasto w kształcie kopuły, symbolizujące niebo. Ostatniego dnia miesiąca księżycowego książęta przyszli z daniami do króla, wiele z nich wyglądało pięknie i egzotycznie, ale to potrawy najmłodszego syna przykuły uwagę ojca. Zapytał on syna, dlaczego wybrał takie proste składniki. Ten wyjaśnił mu, że ryż to najważniejsze pożywienie Wietnamczyków, a same dania pokazują harmonię między niebem a ziemią. I tak dania te stały się tradycyjnymi potrawami na Nowy Rok.

Gałęzie moreli – i inne dekoracje

Domy ozdabiane są gałęziami kwitnącej moreli, brzoskwini lub mandarynki (w zależności od regionu). Na ołtarzach ofiarowuje się arbuzy, których czerwony kolor ma przynieść powodzenie w nadchodzącym roku. Popularnym owocem jest też kumkwat – symbolizuje płodność. Ulice ozdabia się bukietami kwiatów. Rodziny wystawiają cây nêu, czyli drzewko z bambusa ozdobione amuletami i innymi ozdobami (z tym elementem też związana jest pewna legenda, ale to zostawię sobie na przyszły rok😊). Nie brakuje czerwonych ozdób z napisem Chúc Mừng Năm Mới – Szczęśliwego Nowego Roku. Podobnie jak w Chinach wywiesza się ozdoby z chińskim ideogramem na ‘szczęście, dobry los’ – 福.

Obraz bruce lam z Pixabay 

Rodzinne święta

Po całonocnej celebracji, w pierwszy dzień świąt Wietnamczycy zostają w domach, aby wypocząć i spędzić czas z rodziną. W kolejnych dniach spotykają się z przyjaciółmi, przyjmują gości oraz odwiedzają świątynie, aby złożyć ofiary na Nowy Rok. Trzeci dzień to czas na odwiedzenie nauczycieli – w Wietnamie nauczyciel pełni ważną rolę w życiu człowieka i należy mu się odpowiedni szacunek. Chociaż oficjalne świętowanie trwa trzy dni, często zostaje ono wydłużone, a Wietnamczycy korzystają wtedy z wolnego czasu, decydując się na odpoczynek czy wycieczki. Tradycje związane z Tết są dla mieszkańców Wietnamu bardzo ważne i kultywowane od wieków, a większość ludności co roku decyduje się ich przestrzegać. To także czas powrotów do domu zza granicy – w tym roku niestety Wietnam nie wpuszcza swoich obywateli na Nowy Rok, obawiając się koronawirusa.

Przesądy Wietnamczyków

Po pierwsze w Nowy Rok nie można sprzątać, o czym pisałam wcześniej. Ważną role odgrywa to, kto pierwszy zjawi się w domu w Nowym Roku. Jeśli będzie to osoba nieszczęśliwa, chora, która straciła kogoś w poprzednim roku – dom czeka nieszczęście. W wielu kręgach przyjęto, że osoby, które straciły bliskich w ogóle nie powinny odwiedzać rodziny i znajomych, tylko pozostać w domu i same czekać na odwiedziny. Ze względu na ten przesąd wietnamskie rodziny skrupulatnie planują, kto jako pierwszy zjawi się w domu, ale także w ich własnym biznesie. Przed rozpoczęciem Nowego Roku trzeba spłacić długi i uporządkować sprawy, bo jaki początek, tak i cały rok.

https://wideeyedtours.com/what-is-tet-or-vietnamese-new-year-a-quick-introduction/

Kult przodków

W Wietnamie ogromne znaczenie odgrywa kult przodków, o którym napisze już niedługo. W Nowy Rok Wietnamczycy nie zapominają o swoich ancestor’ach i składają im dary na ołtarzach. 23 dnia ostatniego miesiąca kalendarzowego, na kilka dni przed Nowym Rokiem, na ołtarzach w domu składa się ofiary, aby wkupić się w ich łaski, potem w Tết. Oczywiście cały czas trzeba pamiętać o przodkach, nie tylko w Nowy Rok. Mâm ngũ quả to taca z owocami, również ofiarowywana przodkom – najczęściej znajdują się na niej banany, pomarańcze, mandarynki, arbuzym pomelo i ananasy. Taca z owocami jest też ważnym elementem wietnamskich ślubów.

Rok 2021 – rok bawoła

Opiekunem 2020 był szczur, teraz czas na bawoła. Skąd się wzięły znaki? Według przekazów Nefrytowy Cesarz kazał przyjść zwierzętom w Nowy Rok i te, które przybędą jako pierwsze miały dostać ważne zadanie. Jedna z wersji głosi, że szczur z kotem postanowili być pierwsi, więc szczur obiecał kotu, że go obudzi, nie zrobił tego i kot się spóźnił – był dopiero czwarty. W drugiej wersji zwierzęta miały przepłynąć rzekę, a że zarówno kot, jak i szczur nie potrafią pływać, to postanowiły ją pokonać na grzbiecie bawoła. W międzyczasie szczur zepchnął kota i dlatego kot był czwarty. Ta odwieczna walka szczura z kotem ma być widoczna do teraz (w końcu koty nie lubią myszy i szczurów i ciągle za nimi ganiają, czyżby szukając zemsty za stare dzieje?). W japońskiej wersji kot oszukany przez szczura (powiedział, że trzeba przyjść drugiego dnia Nowego Roku), nie zdążył i w Japonii zamiast kota znakiem jest królik. Znaki zodiaku w Wietnamie to (nazwa zodiaku – znaczenie – określenie na zwierzaka w języku użytkowym):

1. Tý – szczur – chuột
2. Sửu – bawół – trâu
3. Dần – tygrys – hổ
4. Męo – kot – mèo
5. Thìn – smok – rồng
6. Tỵ – wąż – rắn
7. Ngọ - koń – ngựa
8. Mùi – koza – dê
9. Thân – małpa – khỉ
10. Dậu – kogut – gà trống
11. Tuất – pies – chó
12. Hợi – świnia – lợn

Rozrywki w Nowy Rok

Podczas Tết’u popularne są tradycyjne gry: đá gà, bầu cua cá cọp, cờ tướng i inne. Nie brakuje konkursów i oczywiście karaoke. Pokazy sztucznych ogni czy parady smoków to odwieczna tradycja Nowego Roku w Wietnamie. Stacje telewizyjne transmitują pokazy fajerwerków z największych miast. W bieżącym roku ze względu na pandemię, w niektórych prowincjach zostały zabronione. 

Noworoczne życzenia

Jak złożyć życzenia noworoczne? Najpopularniejsze to: Chúc Mừng Năm Mới", ale można też użyć wyrażenia "Cung Chúc Tân Xuân. Nie brakuje też innych życzeń, np. Sống lâu trăm tuổi – żyj sto lat albo Sức khỏe dồi dào – zdrowia i obfitości.

https://daotaobeptruong.vn/mon-ngon-ngay-tet